پایان نامه بررسی تطبیقی احکام زندان و زندانی در حقوق و مذاهب اسلامی

پایان نامه بررسی تطبیقی احکام زندان و زندانی در حقوق و مذاهب اسلامی

مقدمه

این پژوهش به «بررسی تطبیقی احكام زندان و زندانی در حقوق و مذاهب اسلامی» می پردازد. زندان مقوله ای است كه با جرم و بزه و انحراف (از قوانین و عرفیات و اخلاقیات) در جامعه مرتبط می باشد. در طول تاریخ انسان همواره كسانی بوده اند كه برخلاف قوانین و مقررات جامعه حركت كرده اند و سیستم های حكومتی جوامع نیز برای جلوگیری از به انحراف كشیده شدن جامعه و حمایت از قوانین و اخلاقیات آن مجازات هایی را برای چنین افرادی در نظر گرفته اند، زندان یكی از این راهها و ابزارها كه از یك طرف برای تنبیه و مجازات و از طرف دیگر برای برگرداندن افراد مجرم به زندگی عادی در جامعه است. دیدگاههای مختلفی در مورد مجازات زندان برای مجرمان وجود دارند كه برخی بر تایید این شیوه برای تادیب مجرمان صحه می گذارند برخی هم معتقدند كه زندان نه تنها باعث تادیب و كاهش جرم نمی شود بلكه باعث می شود كه افراد زندانی در كنش متقابل با سایر زندانیان به روش های جدید ارتكاب جرم دست پیدا كنند و همینطور اینكه فضای زندان بر ارتكاب مجدد جرم به هنگام آزادی تاثیر زیادی دارد. به طور خلاصه می توان گفت زندان بخش مهمی از مجازات های در نظر گرفته شده برای جرایم مختلف را تشكیل می دهد، كه پرداختن به آن از حیث حقوقی ضروری به نظر می رسد. دین اسلام به عنوان كاملترین دین الهی كه همه مسایل فردی و اجتماعی زندگی بشر را مد نظر قرار داده است، فقط به صورت آرمانی جامعه نپرداخته است، لذا دین اسلام با توجه به واقعیت های زندگی بشر و جایز الخطا بودن انسان راهكارها و ابزارهایی برای هدایت انسانها و تادیب كسانی كه با عمل خود به زندگی افراد دیگر و جامعه صدمه می رسانند، در نظر گرفته است. مجازات زندان كه در دین اسلام و توسط حكومت ها و خلفا به عنوان ابزار مجازات( تنبیه و یا درمان و اصلاح ) در نظر گرفته شده است، در بین مداهب مختلف اسلامی، چه شیعه و چه مداهب مختلف اهل سنت به آن پرداخته شده است. این پژوهش هم در واقع در پی بررسی دیدگاههای هر كدام از مذاهب مختلف در باره زندان و زندانی است تا به یك تبیین جامع و دقیق از مسأله بپردازد.

1-1بیان مسأله:

 موضوع تحقیق بررسی تطبیقی احكام زندان و زندانی در حقوق و مذاهب اسلامی می باشد. در این پژوهش وضعیت زندان و زندانی در مذاهب پنجگانه اسلام(امامیه، مالكیه، شافعیه، حنفیه و زیدیه) و همینطور حقوق ایران مورد بررسی قرار گرفته است. جایگاه زندان و زندانی در این مكتب انسان ساز، با توجه به شأن و كرامت و حفظ حقوق انسانها بسیار ارزشمند و مفید بوده و نقش زندان را در زندگی اجتماعی افراد زندانی، نقشی مؤثر و سازنده بیان می كند.

1-2هدفهای تحقیق:

 تبیین جایگاه زندان و زندانیان در حقوق و مذاهب اسلامی، بررسی و تبیین نقش زندان بر افراد زندانی و زندگی اجتماعی و خانوادگی آنها، بررسی سیر تاریخی پدیده زندان و زندانی در اسلام و حقوق ایران، شناخته شدن محیط زندان و عملكرد آن برای افراد مجرم و جامعه، اینكه معیار جامعه برای زندانی كردن افراد مجرم چیست و در نهایت هدف از وجود زندان و زندانی چیست و با زندانی كردن افراد چه نتیجه ای عاید فرد و جامعه خواهد گردید.

1-3 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن:

 از دلایل اصلی انتخاب و انجام این پژوهش علاقه به موضوع، بررسی وضعیت سیر تاریخی زندان و زندانی جایگاه زندانی در اسلام و حقوق، اینكه زندانی مانند هر انسان دیگری حق حیات و زندگی دارد و زندان در دوره های مختلف محیطی برای اصلاح و تربیت افراد بوده و یا فقط حنبه تنبیه و تحدید برای آنان داشته است. زندان از جمله ابزار و وسایل جلوگیری از بروز انحرافات در جامعه می باشد و در جوامع مختلف از آن برای تأدیب و تنبیه افراد مجرم استفاده می شود. از این رو ضروری به نظر می رسد كه دیدگاههای متعدد در این حوزه جمع آوری گردد؛ تا بتوان به تبیین دقیقی از جایگاه زندان و نقش آن در جلوگیری و یا ایجاد انحراف و جرم در جامعه دست یافت. دین اسلام به عنوان كاملترین دین الهی كه تمامی زوایای زندگی بشر را مد نظر داشته، از مسأله جرم و بزه و انحراف در جامعه غافل نمانده و برای جلوگیری از بروز جرم و تأدیب مجرمان و باز گرداندن آنها به زندگی معمولی در جامعه تدابیری اندیشیده است. مذاهب مختلف اسلامی هر كدام با نگاه ویژه خود به این مسأله نگریسته اند. فهم جایگاه واقعی و حقیقی زندان در دین اسلام در جامعه ما به عنوان یك جامعه دینی بسیار مهم است؛ از طرف دیگر وجود جرایم متعدد و وجود قانون زندان برای بسیاری از این جرایم ضرورت درك مسأله را روشن می سازد. لذا این پژوهش در صدد است تا جایگاه زندان و نقش آن را در در جامعه بررسی كند.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                            صفحه

فصل اول – كلیات و تعاریف

مقدمه................................................................................................. 2

1-1 بیان مسئله..................................................................................... 4

1-2 هدف های تحقیق.............................................................................. 4

1-3اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن............................................. 4

1-4 سوالات و فرضیه های تحقیق.............................................................. 5

1-4-1 سوالات تحقیق............................................................................. 5

1-4-2 فرضیه های تحقیق........................................................................ 5

1-5 روش تحقیق................................................................................... 6

1-6 قلمرو تحقیق................................................................................... 7

1-7 محدودیت ها و مشکلات تحقیق............................................................ 7

1-8 تعریف مفاهیم.................................................................................. 7

1-8-1 عناوین مرتبط به واژه زندان............................................................ 12

*فصل دوم - تاریخچه، طبقه بندی، انواع و مشروعیت زندان                                       

2-1 تاریخچه زندان در اسلام و ایران.................................................... ........................................................ 16                                                                               

2-1-1 تاریخچه زندان در اسلام.................................................................. 16                                                                2-1-2 تاریخچه زندان در ایران......................................................................................................... 21

2-2 طبقه بندی زندانیان بر حسب عناوین مختلف............................................. 23

2-2-1 جایگاه بحث طبقه بندی زندانیان در اسلام.............................................. 23

2-2-2 جایگاه بحث طبقه بندی در حقوق ایران................................................. 24

2-2-2-1 عناوین طبقه بندی در حقوق ایران................................................... 25

2-2-2-2 مصوب سازمان ملل در مورد طبقه بندی زندانیان................................. 30

2-2-2-3 نظر فقها و دانشمندان اسلامی در خصوص بحث طبقه بندی..................... 31

2-3 انواع و مدت حبس............................................................................ 22

2-3-1 انواع حبس در حکومت امام علی (ع).................................................. 23

2-3-2 انواع حبس از نظر فقهای اسلامی....................................................... 33

2-3-3 انواع حبس از لحاظ مدت آن............................................................. 34

2-3-4 مدت حبس از نظر مذاهب چهارگانه.................................................... 34

2-3-5 انواع حبس از نظر کیفیت محافظت و مراقبت از محبوسین........................ 35

2-3-6 انواع حبس از نظر اهداف آن............................................................ 35

2-3-7 تقسیم بندی زندان از نظر انگیزه های حبس........................................... 38

2-3-8 انواع زندان ها در آیین نامه ها و مقررات زندان های ایران........................ 39

2-3-9 انواع زندان ها در قرن حاضر........................................................... 39

2-4 مشروعیت حبس در اسلام، حقوق در منابع فقه .......................................... 40

2-4-1 مبانی فقهی حبس........................................................................... 40

2-4-2 مشروعیت زندان از دیدگاه احادیث و روایت................................... ....... 42

2-4-3 مشروعیت حبس در اسلام و قوانین موضوعه......................................... 42

2-4-4 مشروعیت زندان در قرآن کریم.......................................................... 44

2-4-4-1 آیه اول.................................................................................... 44

2-4-4-2 آیه دوم.................................................................................... 47

2-4-4-3 آیه سوم................................................................................... 55

2-4-4-4 آیه چهارم................................................................................. 58

2-4-5 مشروعیت زندان از دیدگاه سنت......................................................... 60

2-4-7 مشروعیت زندان از نظر اجماع......................................................... 63

2-4-6 مشروعیت زندان از نظر عقل........................................................... 64

2-5 امام علی (ع) موسس زندان های اصلاحی................................................ 66

2-5-1 مراحل اصلاح و تربیت مجرمین از دیدگاه امام علی (ع)........................... 66

2-5-2 زندان در حکومت امام علی (ع)......................................................... 67

فصل سوم : جایگاه زندان و زندانی

3-1 جایگاه زندان در اسلام....................................................................... 73

3-1-1 راه هایی که برای تقلیل زندانی در اسلام پیش بینی شده است..................... 74

3-2 فلسفه وجود زندان........................................................................... 75

3-3 اهداف مجازات زندان در اسلام............................................................. 77

3-3-1 هدف شریعت از اجرای قوانین بشری.................................................. 79

3-3-2 اصول حاکم بر مجازات های اسلامی................................................... 79

3-3-3 دیدگاه اسلام و کیفر حبس............................................................... 80

3-3-4 جایگاه زندان در جایگاه های اسلامی.................................................. 81

3-3-4-1 زمان اجرای مجازات ها............................................................... 82

3-3-4-2 نمونه هایی از زندان های اسلامی.................................................. 83

3-4 جایگاه های زندان در حقوق................................................................ 84

3-4-1 اهداف مجازات زندان در حقوق ایران.................................................. 86

3-4-2 اهداف کلی مجازات........................................................................ 87

3-2 تاثیر محیط زندان بر زندانی................................................................. 88

3-2-1 عوامل ایجاد تکرار جرم در زندان یا همان اثر منفی زندان......................... 89

3-2-2 آسیب پذیری حبس........................................................................ 91

3-2-3 ضرر و زیان های زندان.................................................................. 91

3-3 روش های مختلف اصلاح و تربیت مجرمان.............................................. 95

3-3-1 جایگاه حبس در اسلام.................................................................... 97

3-3-2 اهداف اصلاح و تربیت در اسلام........................................................ 98

3-3-3 روش های اصلاح و تربیت زندانیان.................................................... 100

3-4 کارکردها و پیامدهای زندان................................................................. 104

3-4-1 کارکردهای زندان.......................................................................... 104

3-4-2 پیامدهای زندان............................................................................ 105

3-4-3 محاسن و معایب حبس.................................................................... 107

3-5 دیدگاه موافقان و مخالفان کبفر حبس...................................................... 108

3-5-1 دیدگاه موافقان کیفر حبس............................................................... 108

3-5-2 دیدگاه مخالفان کیفر حبس................................................................ 109

3-6 جایگزین های حبس.......................................................................... 111

3-6-1 مجازات زندان و جایگزین آن............................................................ 112

فصل چهارم : احکام موارد زندان

4-1 احکام زندان در اسلام و حقوق............................................................. 117

4-1-1 حکم زندان در اسلام...................................................................... 117

4-1-1-1 تعزیر از دیدگاه لغویان و فقیهان(مذاهب اسلامی)................................ 118

4-1-1-2 فرق میان حد و تعزیر................................................................. 119

4-1-2 تشویق و تنبیه زندانیان.................................................................. 121

4-1-3 صلاحیت مراجع صدور حکم............................................................ 123

4-1-4 حکم زندان و اجرای حد در حرم........................................................ 125

4-1-5 نمونه هایی از احکام زندانیان........................................................... 126

4-2 حبس مدیون و متهم از دیدگاه فقه ، مذاهب اسلامی و قوانین موضوعه........... 128

4-2-1 حبس مدیون از دیدگاه فقه............................................................... 128

4-2-2 حبس مدیون در مذاهب اسلامی......................................................... 129

4-2-3 حبس مدیون از دیدگاه قوانین موضوعه.............................................. 134

4-2-4 حبس متهم.................................................................................. 135

4-2-4-1 متهم به دزدی.......................................................................... 136

4-2-4-2 حبس متهم به دزدی تا حضور شهود.............................................. 137

4-2-4-3 حبس متهم تا تعدیل شهود........................................................... 137

4-2-4-4 حبس متهم مدعی مال................................................................. 138

4-3 موارد و موجبات زندان بر اسلام........................................................... 138

4-3-1 زندان در جرایم ضد امنیتی.............................................................. 138

4-3-1-1 حبس باغی.............................................................................. 138

4-2-1-2 حبس راهزنان.......................................................................... 139

4-3-1-3 حبس اسیر.............................................................................. 139

4-3-2 زندان در جرایم ضد نفس................................................................ 140

4-3-2-1 متهم به قتل............................................................................. 140

4-3-1-2 کسی که فردی را نگه دارد تا او را به قتل برساند............................... 141

4-3-2-3 آمر به قتل............................................................................... 142

4-3-2-4 حبس قاتل به فرمان مولا............................................................. 142

4-3-2-5 فرد یا فردی که قاتل را از دست اولیاء مقتول فرار دهد......................... 143

4-3-2-6 حبس کسی که برده اش را بل عذاب و شکنجه بکشد........................... 143

4-3-2-7 حبس قاتل تا تکمیل شرایط........................................................... 144

4-3-2-8 حبس قاتل فراری....................................................................... 144

4-3-2-9 حبس قاتل پس از عفو و اولیاء مقتول............................................. 145

4-3-2-10 حبس کسی که می خواهد فرزندش را بکشد.................................... 145

4-3-3 زندان در جرایم مربوط به دین.......................................................... 146

4-3-3-1 حبس برای ممانعت از ارتکاب محارم الهی........................................ 146

4-3-3-2 حبس زناکار با خواهر خویش........................................................ 147

4-3-3-3 حبس زن مرتد.......................................................................... 149

4-3-3-4 حبس ایلا کننده......................................................................... 149

4-3-3-5 حبس مظاهر............................................................................ 150

4-3-3-6 حبس برای اقدام حد................................................................... 150

4-3-4 زندان در جرایم مربوط به مال.......................................................... 152

4-3-4-1 حبس خودداری کننده از ادعای دین................................................ 152

4-3-4-2 حبس غاضب بر خورندهد مال یتیم و خیانت کننده امانت........................ 155

4-3-4-3 حبس عامل خیانت کار................................................................. 156

4-3-4-4 حبس ناقب............................................................................... 157

4-3-4-5 حبس سارق برای بار سوم........................................................... 157

4-3-4-6 مفلس ................................................................................... 158

4-3-4-7 حبس ممتنع از ادعای دین............................................................ 158

4-3-4-8 حبس راهن.............................................................................. 160

4-3-4-9 حبس تارک نفقه........................................................................ 160

4-3-4-10 حبس مدعی علیه منکر وجود محکوم به ....................................... 161

4-3-4-11 حبس نباش............................................................................ 161

4-3-4-12 حبس طرار ، مختلس................................................................ 161

4-3-4-13 حبس کفیل............................................................................ 162

4-3-4-14 حبس ملتوی در محکمه............................................................ 162

4-3-4-15 حبس مدعی علیه که نکول پیشه کند............................................. 162

4-3-4-16 حبس مدعی الیه تا حضور شهود................................................. 162

4-3-5 زندان در شهادت.......................................................................... 163

4-3-5-1 حبس شهود............................................................................. 163

4-3-5-2 حبس شاهد دروغگو.................................................................. 163

4-3-6 حبس تراشنده و از بین برنده موی زنها.............................................. 163

4-3-7 حبس زننده برده خویش................................................................. 165

4-3-8 حبس مردم آزار........................................................................... 165

4-3-9 حبس برای ترک واجبات و ارتکاب محرمات.......................................... 165

4-3-10 حبس ساحر ، کاهن و عارف.......................................................... 166

4-3-11 زندان عالم فاسق ، طبیب ، جاهل و مکری مفلس................................. 168

4-3-12 حبس برای توبه از گناه................................................................ 169

4-3-13 حبس قائلان به خدایی علی( علیه السلام)........................................... 170

4-3-14 حبس برای شراب و مست کننده...................................................... 171

4-3-15 حبس مشروبخوار در ماه مبارک رمضان........................................... 171

4-3-16 حبس آزار دهنده زن خویش.......................................................... 172

4-3-17 حبس بنده فراری........................................................................ 172

فصل پنجم : حقوق زنان و زندانی

5-1 حقوق زندانی در قرآن و روایات........................................................... 176

5-1-1 ارزش های انسان در قرآن و از دیدگاه اسلام........................................ 176

5-2 حقوق زندانی از دیدگاه اسلام و حقوق موضوعه...................................... 178

5-2-1 قواعدی که اسلام درباره رفتار با زندانیان منظور داشته........................... 181

5-2-2 حقوق عمومی زندانیان................................................................... 181

5-3 مصادیق حقوق زندانی....................................................................... 183

5-3-1 آزادی انجام معامله........................................................................ 183

5-3-2 آزادی نکاح یا طلاق...................................................................... 184

5-3-3 آزادی شهادت ............................................................................. 184

5-3-4 آزادی ایراد سخنرانی ، تالیف و نظایر آن............................................. 184

5-3-5 آزادی اشتغال به مشاغل مختلف........................................................ 185

5-3-6 آزادی در ورزش.......................................................................... 185

5-3-7 لزوم توجه به تمایلات و سلیقه های شخصی زندانی................................ 185

5-3-8 حق ملاقات با خانواده.................................................................... 185

5-3-9 تفکیک زندانیان در مورد لازم.......................................................... 186

5-3-10 حق برخورداری از بهداشت عمومی و فردی...................................... 186

5-3-11 حق برخورداری از خوراک و پوشاک مناسب...................................... 188

5-3-12 آزادی رفت و امد شاگرادان و مستمعان زندانی.................................... 189

5-3-13 حق برخورداری از آسایش روحی .................................................. 189

5-3-14 حق زنان در زندان...................................................................... 190

5-3-15 بازرسی وضع زندانیان................................................................. 190

5-3-16 منع تادیب و تنبیه زندانیان............................................................. 190

5-3-17 رسیدگی به جرائمی که در داخل زندان صورت می گیرد......................... 191

5-3-18 حق برخورداری از وکیل............................................................... 191

5-3-19 منع مطلق شکنجه...................................................................... 191

5-3-20 حق زندانی در آموزش های لازم..................................................... 192

5-3-21 حق زندانی در آزادی برقراری ارتباط................................................ 192

5-3-22 حق دسترسی به کتابخانه عمومی و اخبار و اطلاعات............................ 192

5-3-23 آزادی انجام شعائر دینی................................................................ 193

5-3-24 حق شرکت در مراسم اعیاد و مانند آن.............................................. 194

5-3-24-1 حق زندانی برای حضور در مراسم مذهبی...................................... 195

5-3-25 حق معالجه زندانی یا آزاد سازی..................................................... 196

5-3-26 حق زندانی در صورت تبرئه.......................................................... 197

5-3-27 حق رفاه زندانی......................................................................... 198

5-3-28 حق نفقه زندانی......................................................................... 199

5-3-29 حق تعجیل در محاکمه.................................................................. 201

5-3-30 حق زندانی در مورد همسرش با او.................................................. 203

5-3-31 حق جداسازی زنان از مردان در زندان.............................................. 204

5-3-32 جداسازی نوجوانان از سالمندان و مسلمانان از غیر مسلمانان.................. 206

5-3-33 فوت زندان............................................................................... 207

5-4 ارشاد و راهنمایی زندانیان.................................................................. 208

5-5 مخارج و مسکن زندانیان.................................................................... 209