پایان نامه اثرات تاریخهای مختلف كاشت بر روی عملكرد و اجزاء عملكرد ارقام ماش و لاینهای امید بخش

مقدمه  

 ماش با نام علمی Vigna radiata ( L .) گیاهی دیپلوئید با  کروموزوم می‌باشد ( قوامی، 1376). ساوی در سال 1824 جنس Vigna را کشف کرد و آنرا به ‌یک پروفسور گیاهشناس در شهر پیزا به نام دومینگوویگنا اهدا نمود. در ابتدا این جنس تعدادی اندک از گونه‌هایی را شامل می‌گردید که دارای ناو خمیده و لوله‌ی مادگی کرکدار در قسمت داخلی در زیر کلاله بودند، در حالیکه جنس Phaseolus که توسط لینه نامگذاری شده بود گونه‌هایی را در بر می‌گرفت که خامه پیچیده‌ یا خمیده داشتند و برعکس، گونه‌های جنس Vigna خامه‌ی خمیده ‌یا کم و بیش با زاویه‌ی راست داشتند (مجنون حسینی، 1375).     جنس Vigna شامل حدود 150 گونه است(اسکیناز،1993). زیر جنس Ceratotropis یک دسته‌ی مشخص، همگن و یکنواخت با منشأ آسیایی است که با گستردگی متفاوت کشت و کار می‌گردند. در این میان ماش معروف ترین گونه‌ی زراعی بوده، که به همراه ماش سیاه  (Vigna mungo) مناطق زیادی از آسیا را تحت پوشش خود دارند ( اسکیناز،1993).

ماش یکی از حبوبات مهم در هندوستان است که در بیش از 3 میلیون هکتار از اراضی این کشور با تولید 400 کیلوگرم در هکتار کشت می‌گردد (تیکو و چانرا،1999). این گیاه از سومین حبوبات مهم در هند (سینگ و همکاران،1988) و پنجمین آن در ایران است (قوامی، 1376).

 سطح زیر کشت ماش در دنیا حدود 000/300/5 هکتار و تولید سالانه‌ی آن 000/300/2 تن است. 45% تولید این گیاه در هندوستان بدست می آید. امروزه ماش در تمام نواحی هند، میانمار، پاکستان، تایلند، سریلانکا، اندونزی، چین و ... کشت می شود. زراعت ماش در خاورمیانه، جزایر اقیانوس آرام، شرق آفریقا، استرالیا، آمریکا و کارائیب نیز گسترش یافته است. مهمترین کشورهای صادر کننده‌ی آن تایلند و استرالیا هستند، در حالی که ایالات متحده آمریکا وارد کننده بزرگ برای ماش محسوب می شود. در ایران نیز سطح زیر کشت این گیاه حدود 300/26 هکتار و تولید سالانه‌ی آن 600/26 تن می باشد (صادقی پور، 1380 و کوچکی، 1377).

ماش طیف گسترده‌ای از پروتئین‌ (5/19 تا 5/28 درصد) بوده و از نظر فسفر و ویتامینهای   و تیامین غنی می‌باشد (پراهاوات،1988). دانه های این گیاه به صورت کامل، لپه شده و آرد مصرف می‌شوند و در مقایسه با گونه‌های دنیای جدید (انواع لوبیاها) بسیار خوشمزه‌تر، قابل هضم تر و خوش طعم‌تر بوده و به صورت کنسرو و دانه‌های سبز و یا در تهیه‌ی سوپ، چاشنی برنج و آبگوشت (مجنون حسینی، 1375) و به صورت آرد در تهیه‌ی رشته و ماکارونی (قوامی، 1376) مورد استفاده قرار می‌گیرند. جوانه های سبز آن غنی از ویتامین ث بوده و در تهیه‌ی انواع سالاد و غذا در چین و آمریکا طرفداران زیادی دارد (مجنون حسینی،1375).

 به‌طور کلی ماش در مرکز و جنوب آسیا کشت می‌گردد و یکی از محصولاتی است که کمترین تحقیقات و بهره وری در مورد آن صورت گرفته است عملکرد فعلی آن در حدود 800 کیلوگرم در هکتار است که به طور معنی‌داری پایین‌تر از پتانسیل آن (2000 کیلوگرم در هکتار) می‌باشد. بنابراین بهبود عملکرد ماش هم از طریق روشهای اصلاحی و هم از طریق بهبود مدیریت محصول باید بر اساس اثرات متقابل آن با عوامل و فاکتورهای محیطی همانند تنش آب، سرما، آفات و بیماریها و ... باشد ( دی کاستا و همکاران،1999).

در حال حاضر ظرفیت افزایش عملکرد حبوبات در مقایسه با غلات فاصله‌ی زیادی تا حد نهایی مطلوب خود دارد. قرار گرفتن این گیاهان در زراعت دیم و وجود شرایط متغیر محیطی سبب شده است که همواره عملکرد آنها ناچیز و ناپایدار باشد. در حال حاضر نیز، قسمت اعظم تولید این گیاهان در مناطق دیم صورت می‌گیرد و عملکرد بالقوه‌ی پایین ارقام کنونی، بکارگیری محدود نهاده‌های کشاورزی، اتخاذ روشهای نامناسب تولید و وقوع تنشهای زیستی و غیرزیستی طی فصل رشد از عوامل مهم کاهش تولید و نوسانات عملکرد این گیاهان محسوب می‌شود (باقری،1377).

از تنشهای زیستی که عملکرد حبوبات را تحت تأثیر قرار می‌دهند می‌توان بیماریهای قارچی، باکتریایی، نماتدها، آفات و علفهای هرز را نام برد. تنشهای حرارتی، خشکی، شوری، شرایط غرقابی و کمبود عناصر معدنی بویژه آهن و فسفر، مهمترین تنشهای غیر زیستی برای حبوبات به شمار می‌روند که همه ساله در اکثر مناطق کشت خسارتهای جبران ناپذیری را به این محصولات وارد می‌کنند (باقری،1377).

افزایش روز افزون نیاز جهانی برای منابع آبی و غذایی حاکی از آن است که باید با بکارگیری روش های خاص در کشاورزی از هدررفت آب جلوگیری نمود (میری، 1384). افزودن نهاده هایی به خاک ممکن است بهره وری از زمین را افزایش دهد، اما این عمل در مورد آب تغییری ایجاد نمی کند. استفاده‌ی بهینه از آب و نهاده های زراعی می تواند افزایش بهره‌وری از آن را در پی داشته باشد (مینت سینات و همکاران، 2002 ).  

 قسمت اعظم ماش در کشورهای در حال توسعه یعنی مناطقی که کم و بیش با تنش خشکی مواجهند تولید می شود. تولید قابل اطمینان در اکثر این مناطق وابسته به حداقل آبیاری است. با این وجود منابع آبی محدودند (رودز،1999).   

انتخاب تاریخ کاشت مناسب، جهت دستیابی به بیشترین عملکرد دانه، در ماش از عوامل بسیار مهم است. در کشت زودهنگام، ماش ممکن است پس از جوانه زنی و رشد، به سرمای اوایل فصل برخورد کند و این مسأله علاوه بر احتمال خطر سرمازدگی با کاهش عملکرد همراه باشد. از طرف دیگر کشت دیرهنگام نیز به فصل گرما برخورد نموده و در نتیجه تداخل گل دهی با اوج درجه حرارت منطقه، افت شدید عملکرد را در بر خواهد داشت. لذا تعیین بهترین تاریخ کاشت برای ژنوتیپ های مختلف و بررسی اثر متقابل آنها جهت دستیابی به حداکثر عملکرد دانه از اهمیت فراوانی برخوردار است. ماش در منطقه‌ی ورامین به خوبی پس از برداشت گندم و جو قابل کشت بوده که با توجه به دوره‌ی رشد کوتاه، فرصت کافی برای تهیه‌ی زمین جهت کشت گیاه بعدی نیز فراهم می باشد. در حال حاضر این ارقام به صورت تجربی در منطقه ورامین کشت می شوند که ممکن است به دلایل ذکر شده، عملکرد کاهش یابد.

در این تحقیق سعی می شود تا به صورت علمی و با اندازه گیری صفات مختلف مرتبط با عملکرد نهایی محصول و تاثیر تاریخهای کشت متفاوت بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه و نیز خصوصیات کیفی دانه ماش، ترکیب بهترین و مناسب ترین  ارقام و تاریخ کاشت برای ماش و اثر متقابل تیمار(رقم و زمان کاشت) جهت افزایش حداکثر عملکرد دانه به کشاوزران منطقه ورامین معرفی شود. همچنین این طرح می تواند موجب گسترش کشاورزی پایدار در منطقه ورامین شود. منظور از کشاورزی پایدار حذف نهاده ها (سم و کود) نمی باشد. بلکه منظور استفاده بهینه از این عوامل جهت کشاورزی مدرن و دقیق  و تلفیق آن با کشاورزی سنتی می باشد. بطوریکه در طی چندین سال متوالی، شاهد یکنواختی در برداشت محصول باشیم.  بر این اساس اهداف ذیل در این مطالعه دنبال گردید:  

1-  تعیین بهترین و مناسب ترین تاریخ كاشت ماش در منطقه ورامین به منظور افزایش عملكرد دانه

2- تعیین بهترین رقم از نظر عملكرد دانه و خصوصیات کیفی ماش

3- بررسی واكنش اجزای عملكرد به نوسانات درجه حرارت با تغییر تاریخ های كاشت

4- تعیین تركیب بهترین رقم و مناسب ترین تاریخ كاشت برای ارقام ماش در منطقه ورامین

5- بررسی روند تغییرات شاخصهای رشد گیاه ماش تحت تاثیر تاریخهای مختلف کاشت

فهرست مطالب

عنوان

چکیده..............................................................................................................................................

1

فصل اول : کلیات

2

مقدمه...............................................................................................................................................

3

1-1حبوبات و اهمیت آنها..............................................................................................................

5

1-2 تاریخچه پیدایش ماش..............................................................................................................

6

1-3منشاو پراکندگی جغرافیایی ماش............................................................................................

7

1-4خصوصیات مرفولوژیکی ماش..............................................................................................

8

1-5 مشخصات اکولوژیکی وماش................................................................................................

9

1-6نیاز کودی................................................................................................................................

10

1-7عملکرد دانه ............................................................................................................................

10

1-8آفات و امراض .......................................................................................................................

11

1-9عملیات زراعی........................................................................................................................

11

1-10اهمیت و ارزش غذایی ماش.................................................................................................

12

1-11سطح زیرکشت و میزان تولید ماش.....................................................................................

13

1-12ویژگیهای گیاهشناسی ماش..................................................................................................

16

1-13سازگاری ماش......................................................................................................................

16

1-14فیزیولوژی ماش ..................................................................................................................

17

1-15تهیه زمین و کشت ...............................................................................................................

18

1-16نیازآبی .................................................................................................................................

18

1-17نیازکودی .............................................................................................................................

19

1-18تناوب زراعی ......................................................................................................................

19

1-19 آفات و بیماریها ..................................................................................................................

20

1-20برداشت و عملکرد ماش......................................................................................................

21

1-21ارقام ماش در ایران..............................................................................................................

21

1-22مواردمصرف ماش...............................................................................................................

21

فصل دوم : بررسی منابع

23

2-1تاریخ کاشت و اثر آن بر عملکرد و اجزاء عملکرد………………………………

24

2-2شاخصهای رشد……………………………………………………………

32

فصل سوم : مواد روشها

34

3-1زمان و محل اجرای آزمایش……...………………………………………..

35

3-2خصوصیات اقلیمی منطقه ورامین…………………………………………...

35

3-3مشخصات طرح آزمایشی …………………………………………………

36

3-4اندازه گیری صفات ……...………………………………………………

37

3-5درجه روز رشد……...…………………………………………………..

37

3-6سرعت رشد محصول…………………………………………………….

37

3-7شاخص سطح برگ………...…………………………………………….

38

3-8تجزیه آماری ………...…………………………………………………

38

فصل چهارم : نتایج و بحث

40

4-1تعداد غلاف در بوته …...…………………………………………………...

41

4-2تعداد دانه در غلاف……………..………………………………………….

45

4-3تعداد گره در ساقه اصلی…………..………………………………………...

49

4-4تعداد روز تا رسیدگی…………...…………………………………………..

51

4-5ارتفاع بوته …………...…………………………………………………..

54

4-6وزن هزار دانه…………..………………………………………………

58

4-7عملکرد بیولوژیکی…………..…………………………………………..

61

4-8عملکرددانه…………...…………………………………………………..

65

4-9شاخص برداشت ...………...………………………………………………

69

4-10شاخص سطح برگ…………...………………………………………...

73

4-11درصدپروتئین دانه …………...………………………………………….

75

4-13سرعت رشد محصول (CGR)……………...…………………………….

81

4-14سرعت رشد نسبی……………...………………………………….(RGR)

85

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

89

فهرست منابع وماخذ………………………..…………………………………..

91

چکیده انگلیسی…………………..……………………………………………

103