مقاله رازیانه

چكیده:

 رازیانه با نام علمی Foeniculum vulgare Mill گیاهی چند ساله است كه به دو صورت وحشی و زراعی در ایران دیده می شود. به طور كلی تمام قسمت های گیاه خاصیت درمانی دارد، اما بیشترین قسمت مورد استفاده آن  بذر است كه حاوی روغن اسانس فرار است و مهمترین تركیب شیمیایی آن آنتول است كه بیشترین خواص این گیاه مربوط به این تركیب است. از طرفی دیگر مزه شیرین رازیانه مربوط به وجود آنتول و استراگول در آن می باشد.

          از دم كرده میوه برای درمان دل درد در كودكان استفاده می شود. مواد موثره این گیاه سبب افزایش ترشح شیر در مادران می شود.

          اسانس رازیانه در صنایع داروسازی، نوشابه سازی، صنایع غذایی، آرایشی و بهداشتی مورد استعمال فراوان دارد.

واژه های كلیدی: رازیانه (Foeniculum vulgare)، آنتول، روغن اسانس، استراگول .

مقدمه

رازیانه Foeniculum vulgare گیاهی است دیپلوئید 22=n2 و از مهمترین و قدیمتیرین گیاهان دارویی ایران، منشاء آن مدیترانه و متعلق به خانواده چتریان (Apiaceae) می باشد. ظاهر كلی رازیانه مخصوصا از نوع برگ بی شباهت با شوید نیست ولی بوی مطبوع و معطر و ساقه مرتفع و ریشه ضخیم گیاه به سهولت آن را از شوید متمایز می سازد. گل های آن زرد رنگ و مجتمع به صورت چتر مركب است. قسمت مورد استفاده رازیانه، ریشه، برگ و میوه آن است ولی معمولا كلیه قسمت ها مورد استفاده قرار می گیرد.

در افسانه های قدیمی آمده است كه مارها در زمان پوست اندازی چشمان خود را با مالیدن به رازیانه قوی می نمایند، از این روی بود كه مردم برای رازیانه اثر تقویت كننده نیروی بینایی قائل بودند و حتی هنوز هم كه قرن ها از آن روزگار می گذرد، مردم به آن معتقد هستند. جالینوس حكیم از مصرف آن در تهیه غذاها صحبت نموده است و در قرن پنجم برای آن اثر مسكن سرفه قائل بودند. اسانس رازیانه حاوی آنتول، استراگول، متیل اوژنول، فلاندرن، آلفاپینن، فنچون و ... می باشد. آنتول موجود در اسانس رازیانه اثر فعال كننده مراكز عصبی مغزی را دارد. طعم میوه رازیانه معطر، كم و بیش با بوی ملایم و به حالت تازه ناپسند است.

گیاه شناسی

رازیانه گیاهی دو ساله یا چند ساله است كه در ایران فقط یك گونه به نام   Foeniculum vulgare هم به صورت زراعی و هم وحشی یافت می شود (1). رازیانه دارای ریشه­ای غده ای، دوكی شكل، مستقیم و به رنگ سفید مات است. در این گیاه ساقه قائم، استوانه ای، به رنگ سبز روشن، به ارتفاع 150 تا 200 سانتی متر و منشعب می باشد. برگ ها به رنگ سبز تیره ، شاداب ، ظریف و دارای بریدگی های كم و بیش عمیق هستند. دمبرگ ها در محل ساقه حالت غلاف پیدا می كند. گل های كوچك و زرد رنگ رازیانه در انتهای ساقه های اصلی و فرعی به صورت مجتمع در چتر مركب قرار میگیرند. میوه رازیانه به طول 6 تا 10 میلی متر به عرض 2 تا 3 میلی متر دوكی شكل با دو انتهای باریك و رنگ آن سبز یا قهوه ای روشن می بشد. میوه مریكارپ دارای 5 پره برجسته ولی كند و ناودانی. هر یك از شیارها بین پره ها دارای یك مجاری ترشح كننده است (2).

پراكنش

ایران: در ایران در گرگان – حاجی لنگ ارتفاع 200 متری، مازندران – پنجاب در دره هراز، در آذربایجان در ارتفاع 1000 متری ، تبریز، گیلان، شمال منجیل، كنار رودخانه، در بلوچستان می روید (2).

جهان: رازیانه بومی منطقه مدیترانه و جنوب اروپا است و در حال حاضر در جنوب و مركز اروپا، كشورهای آسیایی (هند، چین، ژاپن) و بسیاری از كشورهای آفریقایی و همچنین در برزیل و آرژانتین كشت می شود (3).